Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường ở Hòa Bình hay còn gọi là lễ hội Khuống mùa, là lễ hội dân gian truyền thống lớn nhất và đã có từ rất lâu đời của người Mường Hòa Bình.

Lễ hội gắn liền với nền sản xuất nông nghiệp lúa nước, mang nhiều dấu ấn của nền văn minh Việt cổ; là hoạt động văn hóa-tín ngưỡng không thể thiếu của đồng bào người Mường ở Hòa Bình, đặc biệt là ở 4 vùng mường lớn của tỉnh Hòa Bình: Bi, Vang, Thàng, Động.

Lễ hội mang ý nghĩa tôn kính các vị thần linh, tưởng nhớ những người đã có công lập đất, lập Mường và cầu mong vạn vật phát triển thuận lợi, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc, những điều tốt đẹp đến với người dân, xóm bản.

Lịch của người Mường là bộ lịch cổ tri thức dân gian gọi là lịch Đoi (lịch Tre), người Mường đã quan sát sự vận động của mặt trăng, dựa vào đặc tính của trăng trong chu kỳ tháng, cũng như sự vận chuyển của sao Đoi, để phân định thời gian, ngày, giờ, tuần, tháng, năm và chế định ra 12 thẻ tre “còn gọi là lịch tre: mỗi thẻ tre là một tháng, trong đó có số ngày trong tháng, ghi theo lối khắc gạch những ngày tốt, xấu, ngày mưa, ngày gió, ngày cá, ngày thú, ngày đại cát hay ngày xích khẩu… để đi làm ăn, làm nhà mới, cưới vợ, gả chồng hay công to việc lớn trong Mường.

Lịch Đoi của người Mường

Bà Bùi Thị Niềm, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hòa Bình cho biết, “Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa lịch sử của lịch Đoi gắn liền với đời sống nhân dân, buồn, vui, cưới gả, lễ hội… đều không thể thiếu, dù thời nay đã bị mai một, nhưng với ý nghĩa lịch sử to lớn, gắn liền với đời sống người Mường.

Lịch Đoi được người Mường xưa đúc kết từ nhiều đời rồi truyền lại cho con cháu. Hiện nay, chủ yếu lịch Đoi chỉ các ông mo và số ít người cao tuổi trong các vùng xem được. Việc bảo tồn, tránh mai một và phát triển lịch Đoi luôn được coi là giá trị văn hóa vô cùng quý giá. Cần tuyên truyền, nghiên cứu để đưa vào thực tiễn, truyền dạy để áp dụng trong đời sống nhân dân của người Mường ở Hòa Bình...